Điện Biên - mảnh đất nơi đại ngàn Tây Bắc đang từng bước biến rừng thành "nguồn lực kinh tế xanh" thông qua công tác chi trả dịch vụ môi trường rừng (DVMTR). Tuy nhiên, để công tác chi trả DVMTR thực sự phát huy hiệu quả bền vững, việc nâng cao nhận thức cộng đồng đang trở thành đòn bẩy then chốt.

Chi trả dịch vụ môi trường rừng thời gian qua không chỉ là nguồn lực tài chính quan trọng cho công tác bảo vệ và phát triển rừng, mà còn là công cụ thúc đẩy người dân gắn bó hơn với rừng. Tại tỉnh Điện Biên, từ khi chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng được triển khai năm 2011, hàng nghìn cộng đồng thôn, bản đã trở thành chủ rừng trực tiếp quản lý, bảo vệ rừng và nhận tiền chi trả DVMTR. Nhưng để công tác chi trả DVMTR thực sự phát huy hiệu quả, bên cạnh dòng tiền chi trả thì tri thức và sự hiểu biết thông qua các lớp tập huấn nâng cao năng lực đã và đang đóng vai trò nền tảng mà Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tập trung hàng năm.

Nâng cao năng lực cơ sở từ nhu cầu thực tiễn của cộng đồng

Là địa phương có diện tích rừng tự nhiên lớn, nhiều khu vực đầu nguồn cung ứng dịch vụ môi trường rừng quan trọng, Điện Biên hiện có 1.142 chủ rừng cộng đồng thôn, bản được giao quản lý rừng và trực tiếp thụ hưởng nguồn chi trả DVMTR.Tuy nhiên, do đặc thù vùng cao, đồng bào dân tộc thiểu số chiếm tỷ lệ lớn, nên nhận thức tại cơ sở vẫn còn những hạn chế. Không ít nơi, người dân chưa nắm rõ nguồn gốc khoản chi trả, chưa biết cách ghi chép, quản lý tài chính hoặc xây dựng quy chế sử dụng tiền DVMTR còn mang tính hình thức.

Trước thực tế đó, những năm qua, Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tỉnh Điện Biên đã xác định: đào tạo, tập huấn cho chủ rừng cộng đồng là giải pháp then chốt để nâng cao hiệu quả công tác chi trả DVMTR. Từ năm 2014 đến nay, Quỹ đã tổ chức 59 lớp tập huấn tại các huyện có diện tích rừng lớn như Mường Nhé, Nậm Pồ, Tủa Chùa, Mường Chà, Tuần Giáo… với hơn 1.600 lượt người tham gia là những người trong Ban quản lý rừng cộng đồng. Tập huấn không chỉ giúp người dân hiểu rõ hơn về DVMTR, mà còn hướng dẫn chi tiết về sử dụng, ghi chép sổ tay tuần tra, xây dựng quy chế quản lý, sử dụng tiền chi trả DVMTR, công khai tài chính và lồng ghép bảo vệ rừng vào sinh hoạt cộng đồng.

Năm 2025: Đổi mới nội dung, cách thức tập huấn

Tháng 05 năm 2025, Quỹ đã tổ chức 11 lớp tập huấn nâng cao năng lực cho chủ rừng là cộng đồng, tập trung tại 02 huyện là huyện Nậm Pồ và Mường Nhé - những địa bàn có diện tích rừng lớn, nhiều cộng đồng thụ hưởng DVMTR và còn gặp khó khăn trong quản lý tài chính.

Ngay đầu năm 2025, Quỹ đã tổ chức 11 lớp tập huấn cao năng lực cho chủ rừng là cộng đồng, tập trung tại 02 huyện là huyện Nậm Pồ và Mường Nhé.

Tại các lớp tập huấn, học viên được trang bị hệ thống kiến thức về khung pháp lý liên quan đến chi trả DVMTR, nâng cao kiến thức, kỹ năng quản lý và sử dụng nguồn tiền DVMTR một cách hiệu quả, công khai, minh bạch. Đồng thời, được hướng dẫn cụ thể về các quy định pháp luật liên quan đến chi trả DVMTR, cách xây dựng kế hoạch quản lý, phân bổ và giám sát nguồn tiền DVMTR, thực hành ghi chép sổ tay chi trả và sổ tay tuần tra bảo vệ rừng, cũng như cách tính hệ số K - yếu tố quan trọng trong việc xác định chính xác số tiền chi trả DVMTR cho từng cộng đồng.

Các lớp tập huấn năm nay đổi mới về phương pháp thực hiện, đảm bảo phù hợp với trình độ và thực tiễn của người dân. Nhằm nâng cao hiệu quả của các lớp tập huấn, Quỹ đã chú trọng đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng lấy người học làm trung tâm. Thay vì chỉ truyền đạt một chiều, các buổi tập huấn được thiết kế linh hoạt với hình thức thảo luận nhóm, trình bày kết quả và chia sẻ kinh nghiệm thực tế tại cơ sở. Không gian học tập cởi mở đã tạo điều kiện để đại diện các cộng đồng thôn, bản cùng nhau trao đổi, học hỏi lẫn nhau. Thông qua hoạt động nhóm, nhiều mô hình quản lý, sử dụng tiền DVMTR hiệu quả đã được chia sẻ. Bên cạnh những điểm sáng, các học viên cũng thẳng thắn nêu lên những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện như thiếu công cụ tuần tra, khó khăn trong việc ghi chép sổ theo dõi, hoặc thiếu sự đồng thuận trong cộng đồng.

Tại lớp tập huấn các học viên trình bày kết quả và chia sẻ kinh nghiệm thực tế tại cơ sở.

Điểm đáng chú ý là nhiều giải pháp thiết thực đã được chính các cộng đồng đề xuất, từ nhu cầu thực tiễn tại cơ sở. Các cán bộ tập huấn của Quỹ đóng vai trò định hướng, tư vấn để cộng đồng từng bước tháo gỡ khó khăn, nâng cao hiệu quả triển khai công tác chi trả DVMTR. Có thể nói, lớp tập huấn không đơn thuần là hoạt động nâng cao kiến thức, mà đã trở thành diễn đàn dân chủ để tiếng nói của người dân được lắng nghe, được phản hồi kịp thời.

Cán bộ tập huấn của Quỹ đóng vai trò định hướng, tư vấn để cộng đồng từng bước tháo gỡ khó khăn, nâng cao hiệu quả triển khai công tác chi trả DVMTR.

Gieo tri thức - Gặt rừng xanh

Việc tổ chức các lớp tập huấn DVMTR cho cộng đồng tại tỉnh Điện Biên không chỉ là giải pháp mang tính kỹ thuật nhằm cải thiện năng lực thực hiện, mà còn là một chiến lược dài hạn để phát triển lâm nghiệp bền vững, lấy con người - cụ thể là cộng đồng địa phương làm trung tâm.

Thông qua việc được tiếp cận kiến thức, kỹ năng và thực hành, cộng đồng đã chủ động hơn trong công tác bảo vệ rừng, sử dụng minh bạch tiền DVMTR, và tự giám sát lẫn nhau. Những thay đổi rõ rệt đã được ghi nhận ở nhiều địa bàn.

Tại bản Cấu, xã Chà Nưa, huyện Nậm Pồ, sau khi tham gia lớp tập huấn, Ban quản lý rừng cộng đồng hiểu rõ hơn về việc sử dụng tiền chi trả DVMTR vào việc phục vụ công tác tuần tra và phòng cháy, chữa cháy rừng. Ban quản lý đã họp bàn và mua chổi dập lửa, dao để phát cho các tổ tuần tra rừng.

Ông Lò Văn Sáng, Trưởng bản Nà Hỳ 2, xã Nà Hỳ - đại diện học viên lớp tập huấn chia sẻ mong muốn trong thời gian tới sẽ có thêm nhiều lớp tập huấn để cộng đồng có thể tiếp tục học hỏi, cập nhật thêm nhiều kiến thức và kỹ năng mới trong công tác bảo vệ rừng.

Từ những lớp tập huấn cho chủ rừng, tri thức đã được gieo xuống từng Ban quản lý rừng đến từng tổ tuần tra, từng hộ dân. Từng tờ sổ tay ghi chép tuần tra, từng cuộc họp bản công khai tài chính… đều là minh chứng cho sự thay đổi nhận thức. Và chính từ sự thay đổi ấy, những cánh rừng đầu nguồn dần được giữ gìn tốt hơn, các dòng suối trong xanh hơn, và đời sống của người dân cũng dần ổn định, bền vững.

Khi tri thức đi cùng niềm tin và sự chủ động, chính sách DVMTR mới thật sự “bén rễ” trong cộng đồng. Và từ đó, gặt hái được những cánh rừng xanh - một cách công bằng, lâu dài và trách nhiệm.